A. Alberts & H.J. Friedericy, schrijvers

Paragraaf 5

Bij deze beschrijving is uitgegaan van de tweede druk,
verschenen in januari 1975 bij G.A. van Oorschot in Amsterdam.

De boekuitgave

Op de achterkant van de titelpagina staat:

Korte inhoud

Op een bovenverdieping van een kantoorgebouw wordt een vergadering gehouden door een aantal zakenmensen. Meneer Dalem is één van hen. Tijdens de vergadering voelt meneer Dalem zich niet goed worden, hij verlaat de vergadering en gaat naar zijn eigen kantoor. Na de lunch zegt meneer Dalem tegen zijn secretaresse, dat hij die middag een belangrijke vergadering heeft, hoewel die niet in de agenda staat. Na enkele zaken met zijn naaste medewerkers geregeld te hebben, verlaat meneer Dalem vroeg in de middag zijn kantoor. In een van de buitenwijken van de stad gaat hij een buurtcafé binnen, waar een lokale belangengroep vergadert. Dalem doet mee en trakteert de andere leden op een borrel. Ook hier verlaat hij voortijdig de vergadering en gaat door de stad dwalen. Tegen de avond komt hij aan op een terrein met volkstuintjes. Hij organiseert er denkbeeldige vergaderingen, die hij, als voorzitter, naar zijn hand probeert te zetten.
Als het gaat regenen schuilt Dalem onder een afdak van een tuinhuisje. Er komt ook iemand anders schuilen met wie Dalem een gesprek heeft over de koop van een huisje. Als de ander weer weg is zet Dalem zijn vergadering voort, nu alleen met de secretaris. Ze gaan een huisje binnen en voeren een heel plezierig en langdurig gesprek.
In de vroege ochtend loopt Dalem weer terug de stad in. Hij schiet een café binnen, waar hij zich aansluit bij een paar andere late gasten om met hen nog iets te eten en te drinken. Nadat Dalem ook de consumpties van de anderen heeft betaald, gaat hij weer wandelen en komt in de ochtend aan bij zijn ouderlijk huis, dat ligt aan een kanaal aan de rand van de stad. De portier van dat huis, dat nu een ziekenhuis is, zit aan de kant van het kanaal te vissen. Hij merkt, dat er iets bijzonders met Dalem aan de hand is en neemt hem mee naar binnen. Dalem herkent het huis en wil een bepaalde kamer in gaan. In die kamer liggen patiënten, waarin Dalem meent de andere leden van de vergadering te herkennen. In paniek rent hij het huis uit. Bij het water gekomen ziet hij opnieuw aan de andere kant van het water de lachende gezichten van de anderen. Dan springt hij in het water. Een paar maanden later is Dalem weer opgeknapt en gaat hij opnieuw naar de vergadering op de bovenverdieping. Voor de anderen is hij echter niet meer dezelfde man als voorheen.

De opbouw van het verhaal

Het eerste hoofdstuk heeft vier delen. Het verhaal begint op een bovenverdieping van een kantoorgebouw, waar de een na de ander de leden van een vergadering binnenkomen. Het tweede deel beschrijft de aankomst van meneer Dalem en een deel van de vergadering. Het derde deel gaat over de deelname van meneer Dalem aan de vergadering, hoe hij regelmatig afwezig is en besluit de vergadering vroegtijdig te verlaten.
Het laatste deel speelt zich af in het trappenhuis van het kantoorgebouw. Dalem krijgt daar water en aspirines van de conciërge.
Het tweede hoofdstuk heeft drie delen. Het eerste gaat over de reis van Dalem met de tram en taxi naar zijn kantoor; het tweede over het gesprek van Dalem met zijn secretaresse over de belangrijke vergadering van die middag, het derde over enkele zaken die Dalem regelt met de procuratiehouder en de boekhouder en over het vertrek van Dalem van kantoor.
In hoofdstuk drie maakt Dalem een gedeelte mee van een vergadering van een buurtcomité in een buurtcafé. Hij praat wartaal, trakteert de andere deelnemers en verlaat het café weer.
Het vierde hoofdstuk vertelt, dat Dalem de stad uitloopt en aankomt op een terrein met volkstuintjes. Daar organiseert hij voor zich zelf een vergadering, waar hijzelf voorzitter van is.
Het vijfde hoofdstuk speelt op hetzelfde terrein. Dalem heeft er een gesprek met een toevallige passant over de aankoop van een huisje. Daarna is hij de hele nacht alleen en speelt er weer vergaderingen, hoofdzakelijk alleen met een secretaris.
In hoofdstuk zes komt Dalem weer in een café terecht. Hij probeert daar ook een vergadering te beginnen met andere aanwezigen. Hij trakteert, rekent alles af en gaat alleen naar buiten.
Hoofdstuk zeven geeft een stuk achtergrondinformatie over meneer Dalem en over het huis, waarin de familie gewoond en lange tijd kantoor gehouden heeft.
Hoofdstuk acht vertelt hoe Dalem aankomt bij het oude familiehuis aan het water, en hoe een portier, die denkt met een geestelijk gestoorde van doen te hebben, Dalem mee naar binnen neemt.
In hoofdstuk negen blijkt, dat Dalem zich aanvankelijk thuis voelt in het huis. Hij raakt echter in paniek, als hij ziet, dat er in een hem vertrouwde kamer patiënten liggen. Hij rent naar buiten en springt in het water.
Het laatste hoofdstuk is een herhaling van het eerste deel van het eerste hoofdstuk. Nu spreken de reeds aanwezige leden van de vergadering er echter hun verbazing over uit, dat Dalem alweer aan de vergadering kan mee doen en ze laten merken, dat ze hem eigenlijk nooit als een gelijke beschouwd hebben.
Hoofdstuk zeven neemt een opvallende plaats in in het verhaal. De handeling wordt onderbroken om achtergrondinformatie te geven over meneer Dalem en over het huis waar hij in het volgende hoofdstuk naar toe gaat.
De functie van deze informatie is niet helemaal duidelijk, te meer niet, omdat de schrijver in de andere hoofdstukken steeds geprobeerd heeft om met zo min mogelijk gegevens een zo groot mogelijke spanning op te bouwen en vast te houden.
Dit hoofdstuk doorbreekt die spanning op een storende manier. Of die informatie nodig is om de drie laatste hoofdstukken te kunnen begrijpen, valt te betwijfelen en is achteraf moeilijk na te gaan. Wel is het denkbaar, dat een subtiele aanwijzing bij de volgende passage voldoende zou kunnen zijn geweest om duidelijk te maken, dat het huis, waar het hier om gaat, het vroegere huis en kantoor van de familie Dalem is. Men kan zich zelfs afvragen of de spanning van het verhaal wel de behoefte heeft aan een dergelijke kennis.

De stijl

De stijl van dit verhaal lijkt veel op die van "De bomen": over het algemeen korte, enkelvoudige zinnen en veel dialogen.
De informatie over de belevingswereld van de personen, vooral van Dalem, wordt echter ook vaak door de verteller gegeven.
Die informatie vloeit dan echter wel voort uit een dialoog:

De twee belangrijkste gegevens uit de inhoud van het verhaal zijn het vergaderen en het krankzinnig worden van meneer Dalem.
De schrijver heeft ook stilistisch aan beide aspecten grote aandacht besteed.
De verschillende vergaderingen hebben ieder een eigen stijl.
De vergadering van de zakenmensen verloopt als volgt:

De tijd

Het verhaal is geschreven in de onvoltooid verleden tijd. De handeling, die beschreven wordt in de hoofdstukken één tot en met zes en in de hoofdstukken acht, negen en tien, verloopt chronologisch en, tot aan hoofdstuk tien, ook vrijwel continu. Tussen hoofdstuk negen en hoofdstuk tien ligt ongeveer drie maanden, waarover geen mededelingen worden gedaan.
Andere momenten die niet uitdrukkelijk worden beschreven zijn: de taxirit naar het kantoor (hoofdstuk twee); de wandeling van meneer Dalem van zijn kantoor naar het buurtcafé (de overgang van hoofdstuk twee naar drie); de wandeling van Dalem van de volkstuintjes terug naar de stad (de overgang tussen hoofdstuk vijf en zes), en het lopen van het laatste café naar het huis aan het kanaal (de overgang tussen hoofdstuk zes en acht).

Hoewel Alberts in zijn verhalen vaak direkte aanduidingen geeft voor het tijdsverloop, heeft hij dat in "De vergaderzaal" niet gedaan. Toch kan uit een aantal opmerkingen en mededelingen afgeleid worden, dat de handeling (tot aan het einde van hoofdstuk acht) zich afspeelt binnen vierentwintig uur.
De handeling begint op een morgen:

De ruimte

In het verhaal worden geen uitvoerige ruimtebeschrijvingen gegeven. De ruimtes, waarin de handeling zich afspeelt, worden slechts heel summier aangeduid. Toch bestaat er heel vaak een belangrijke functionele relatie tussen de ruimte en het thema.
De afstand die er bestaat tussen Dalem en de andere leden van de vergadering wordt ook ruimtelijk weergegeven.
Tweemaal kijken de leden van de vergadering neer op Dalem vanuit een raam op een bovenverdieping. (blz. 8 en 78)
Vanuit Dalem zelf wordt die afstand ook beleefd, eerst als de anderen aan de overkant van de tafel in de vergaderzaal heel klein worden, en later, als hij zelf vergaderingen ensceneert, waarbij de anderen achter een ringdijk zitten en hij ervoor:

Het perspectief

Ten aanzien van het ruimtelijk perspectief heeft de schrijver een bepaalde struktuur aangebracht. Zeven van de negen hoofdstukken (hoofdstuk zeven buiten beschouwing gelaten) beginnen met een beschrijving van een handeling in een bepaalde ruimte waar één of meer personen bij betrokken zijn, terwijl de hoofdpersoon, meneer Dalem, later die ruimte binnenkomt en alle aandacht op zich gevestigd krijgt. In hoofdstuk vier en in hoofdstuk negen is meneer Dalem al in de eerste ruimte aanwezig: Deze twee ruimtes zijn niet verschillend van de laatst beschreven ruimtes in de voorafgaande hoofdstukken.
Telkens als er dus in het begin van een hoofdstuk een nieuwe ruimte voorkomt, wordt de aandacht van de lezer eerst gericht op die ruimte en daarna op meneer Dalem, voor wie die ruimte een betekenis gaat krijgen.
In het eerste hoofdstuk wordt pas in het derde deel, na ruim zeven bladzijden, duidelijk dat meneer Dalem de hoofdpersoon van het verhaal wordt, ook al is hij in het tweede deel al het verhaal binnengekomen.
In hoofdstuk twee gaat maar één zin vooraf aan het moment, dat Dalem optreedt.

Het perspectief krijgt een bijzonder karakter als Dalem zijn denkbeeldige vergaderingen organiseert. Ogenschijnlijk is er geen verschil tussen de twee volgende passages.

In het tweede fragment zou men misschien kunnen spreken van een dubbel perspectief: één dat, net als de lezer, meneer Dalem ziet lopen en hoort roepen en praten tegen niemand, en het andere dat vanuit een alwetende positie weet, hoe de waanwereld van Dalem er uit ziet, welke schimmen die wereld oproept en wat Dalem hen laat zeggen. De verteller brengt deze zichtbare en onzichtbare werkelijkheid als één visueel geheel. De situatie wordt nog ingewikkelder als meneer Dalem op het eind van zijn nachtelijke omzwervingen in een café terecht komt. Er ontstaat dan een combinatie van de twee bovengenoemde perspectiefconstructies.

De personages

Over het karakter van meneer Dalem wordt in hoofdstuk zeven heel in het kort iets gezegd:

Omdat in dit verhaal het ziektebeeld van meneer Dalem belangrijker is dan zijn karakter, past het in dit hoofdstuk een globale schets te geven van dat ziektebeeld.
Dat er met meneer Dalem iets aan de hand is blijkt voor het eerst uit zijn opmerking:

Belangrijke motieven

Een belangrijk motief is de clichématigheid van het vergaderen. Een voorzitter, een secretaris en aan aantal vaststaande formuleringen staan als een kader voor elk soort vergadering.
De leegheid van dat kader wordt extra geaccentueerd als een waanzinnige ook buiten de herkenbare vergadermomenten die elementen van dat kader gebruikt. Dat kader is tevens één van de oorzaken van die krankzinnigheid. Iemand die niet geschikt is om binnen dat kader te functioneren en toch door omstandigheden daartoe gedwongen wordt, voelt heel sterk de afstand die er is tussen hem en de anderen, die wel in dat kader passen; hij raakt daardoor in de war.
Die verwarring heeft voor de betreffende persoon, meneer Dalem, twee gevolgen. Enerzijds probeert hij de afstand tussen hem en de anderen te overbruggen door zelf vergaderingen te ensceneren, zodat hij de anderen naar zijn hand kan zetten, anderzijds denkt hij, dat overal waar mensen bij elkaar zitten te praten, de vergadertoon aangeslagen moet worden.

Het vreemde gedrag van meneer Dalem wordt in de tekst aangegeven door een aantal motieven. Enkele ervan zijn al besproken. In het hoofdstuk over de stijl is genoemd het letterlijk herhalen door meneer Dalem van wat anderen zeggen; en in het hoofdstuk over de ruimte is uitvoerig gesproken over het motief 'licht/donker'. Opvallend voor het gedrag van Dalem is ook het lachen. Dat begint als de conciërge voor Dalem een glaasje water heeft gehaald.