A. Alberts & H.J. Friedericy, schrijvers

 

 

 

 

Nieuw Utrechts Dagblad, 9 december 1961

 

Na verrassingen nu een teleurstelling

 

Friedericy: verteller van Celebes

 

DE SCHRIJVER H.J. FRIEDERICY is de verteller over Zuid Celebes, de streek waar hij voor de oorlog jarenlang als bestuursambtenaar werkzaam was. Hij behoort tot de auteurs, die het zonder een veel belovende eersteling hebben gedaan, want zijn debuut, Bontorio de Laatste Generaal was al dadelijk bij verschijning een aangename literaire verrassing. In deze roman - eigenlijk een historische roman, al ligt de tijd, waarin hij het boek plaatst, nauwelijks zestig jaar terug - beschrijft hij het leven in Bone, een van de Zuid Celebes vorstendommen, dat eerst na de Bone-expeditie in 1905 onder rechtstreeks Nederlands bestuur kwam. De held van het verhaal is de aanvoerder van de Bonese troepen, de Aroe van de vazalstaat Bontorihoe, aan wie het lukte met een door hem zelf opgeleid keurkorps van scherpschutters, de eerste Nederlandse landing in een moerassige streek af te slaan.

 

EEN wonderlijke middeleeuwse wereld van vorsten, hovelingen en vazallen werd hier met kennis, bekwaamheid en met een zeer groot verteltalent voor ons neergezet. Hertenjachten en kleine plaatselijke oorlogen, hofintriges, steekpartijen en liefdes affaires, een ongewoon en ongekend milieu rijst voor ons op. De sfeer van de donkere huizen, de vorstelijke raadszaal, landschap en natuur in tropische hitte en tropische regens zijn niet minder voortreffelijk beschreven. In het derde gedeelte, Bone in de pacificatieperiode met Bontorio als banneling, zwakt dit wat af, het verhaal is dan over de climax heen geschreven.
  In 1958, tien jaar na het verschijnen van deze eersteling, komen er bij Querido niet minder dan drie boeken van Friedericy uit. Er is een herdruk van dit boek, nu onder zijn eigen naam gepubliceerd wat ingekort en eindigend bij het hoogtepunt, Bontorio's overgave. Ook de titel is ingekort en luidt nu De Laatste Generaal. Bij dezelfde uitgeverij verscheen een bundel novellen Vorsten, Vissers en Boeren, verhalen die hij nog in portefeuille moet hebben gehad, en die zich afspelen op Zuid Celebes ongeveer in de zelfde sfeer als zijn eerste boek. En tenslotte een korte roman, ook weer in Zuid Celebes gesitueerd, maar nu in de jaren tussen twintig en dertig, in het dorp Sungguminasa, de hoofdplaats van een der onderafdelingen, 12 K.M. ten zuiden van Macassar.

 

Bep Vuyk   Het was het verhaal van de vriendschap tussen een jong Hollands bestuursambtenaar, die daar naar zijn functie Toewan Petoro werd genoemd en zijn twintig jaar oudere bestuursassistent, een Macassaar en afstammeling van een der kleinere vorsten. De constructie van het verhaal was uiterst eenvoudig. In een reeks korte hoofdstukken werd de situatie uiteen gezet en de ontwikkeling van vriendschap beschreven, die tussen deze mannen, ongelijk van leeftijd, verschillend van ras, en van cultuurmilieu, waarvan de een de heerser en de andere de overheerste vertegenwoordigt, en de jongste ambtelijk de meerdere is van de oudste. Het boek heeft duidelijk een biografische inslag en is geschreven uit de behoefte tot afrekening met een afgesloten levensperiode. Het getuigt van een groot vakmanschap op uiterst sobere wijze en met een uiterste beperking van alle literaire middelen.

 

EEN maand geleden verscheen Friedericys laatste boek: De Eerste Etappe, brieven van een jong bestuursambtenaar in Zuid Celebes aan zijn ouders in Brabant.
  Het gevaar van in de brieven een verhaal met plot te verwerken, heeft Friedericy weten te vermijden. Hij heeft deze eenrichtingscorrespondentie van een zoon aan zijn ouders haar natuurlijke vorm laten behouden en uitgaande van eens geschreven brieven, herlezen, of wat waarschijnlijker lijkt uit zijn herinnering gereconstrueerd, een verhaal trachten te geven, van de eerste etappe van de carrière van een jong ambtenaar, vanaf zijn vertrek uit het vaderland tot aan zijn trouwdag bijna zes jaar later, enkele maanden voor zijn terugkeer met studieverlof. Zijn opzet moet geweest zijn opnieuw over Zuid Celebes te vertellen, hoe het leven daar was en daarmee de sfeer en omstandigheden, het landschap en de mensen op te roepen die bepalend voor zijn leven werden.
  Hij had al eerder over die tijd geschreven. In De Raadsman rekende hij er mee af en in de jonge Toewan Petoro is hij lijfelijk in het boek aanwezig. Een vergelijking van dit nieuwe boek met deze bijzonder geslaagde kleine roman dringt zich op en valt uit ten nadele van De Eerste Etappe.

 

FRIEDERICY is bij uitstek de verteller over het leven in Zuid Celebes, de nog geheel feodale wereld van De Laatste Generaal en de nog half feodaal gebondene van De Raadsman. Het lukt hem niet zo goed om Europeanen te tekenen, evenmin westers opgevoede Indonesiërs, daarom moest het derde deel van Bontorio, De Laatste Generaal, in de eerste uitgave wel mislukken. In de tweede druk liet hij het dan ook vervallen.
  Maar niet minder ongelukkig moet de keuze van vorm dit keer geweest zijn. Friedericy is wat men “een geboren verteller noemt.” Hij is geen briefschrijver, hij heeft een langere adem nodig. Soms schrijft hij zich een ogenblik los in een korte anecdote, en enkele malen breekt hij door de vorm van de brief heen en volgt een verrukkelijk verhaal als dat over zijn verschillende buitenlandse bezoekers. Maar al te dikwijls vervalt hij tot de vervelende stijl van het ambtelijke rapport. Soms brengt hij het wel tot een aanloop als: “Ik zit in het binnenland van Gowa voor een passangrahan onder hoge bomen. De paarden staan te wachten.” Helaas loopt dit veel belovende begin dood in de mededeling: “Gisteren hield ik zeven volksvergaderingen en vandaag heb ik er negen voor de boeg.”, waar je als lezer ook niet veel aan hebt. Wat een verrukkelijk verhaal is ons onthouden over de bruiloft van de vroegere kroonprins van Gowa, waar de jonge bestuursambtenaar als vertegenwoordiger van het bestuur naast de bruidegom zittend de voornaam- ste ceremoniën had te verrichten. Zowel om wat er staat als om wat er niet staat, maar vooral om wat we van hem gewend zijn werd De Eerste Etappe een nogal teleurstellend boek.

 

Beb Vuyk

 

(Friedericy ergerde zich aan de visie van Bep Vuyk op 'De eerste etappe'. Zie ook haar bespreking in Vrij Nederland. Een illustratie hiervan is te lezen in de brief van Friedericy aan H.A. Gomperts. - hj)



 

Laatste wijziging: 09.06.2015